Leesorganisaties en leesonderzoek - Verhaaltaal.nl

Ga naar de inhoud

Leesorganisaties en leesonderzoek

Wat is er toch met het (voor)lezen aan de hand in Nederland?


In de tweede helft van de vorige eeuw was het voorlezen sterk in opkomst. Het bleek dat het voorlezen, leuk, nuttig en plezierig was voor ouder en kind. Eind vorige eeuw begon het lezen en het voorlezen van kinderboeken sterk af te nemen. En dat terwijl uit allerlei onderzoeken bleek dat kinderen er enorm veel profijt van hebben als ze voorgelezen worden. Uit onderzoeken blijkt dat de teruggang van het lezen complexer was dan het eerst leek. De televisie werd als grote boosdoener aangewezen, maar veel volwassenen gingen én meer televisie kijken én meer lezen.
In de huidige tijd zijn er veel meer media bijgekomen, en er wordt verondersteld dat het veelvuldig mediagebruik het lezen van boeken gedeeltelijk verdringt (de zgn. time-replacement hypothese). Overigens is het natuurlijk ook wel zo dat met de huidige smartphones, tablets en E-readers ook gelezen kan worden.
Als u meer wilt weten over het gebruik van nieuwe media en de invloed op kinderen kunt u met name de site van
www.mediaopvoeding.nl raadplegen. De Stichting geeft ook goede brochures voor ouders uit die u ook online kunt bekijken. De site van Mediasmarties geeft informatie over een brede mix van kinderboeken, apps, games en kinderfilms. Hier zie je ook duidelijk hoe allerlei media door elkaar lopen of crossovers met elkaar krijgen.

Terwijl het lezen fors afneemt bevestigen dus allerlei onderzoeken het enorme maatschappelijke en persoonlijke belang van lezen. Vooral Stichting Lezen heeft hier veel wetenschappelijk onderzoek naar laten doen (scroll even naar beneden voor Stichting Lezen). 


Stichting Lezen


Stichting Lezen stelt plezier in (voor)lezen centraal en zoekt naar mogelijkheden om de leesomgeving en literatuureducatie voor kinderen en jongeren te verbeteren. Hier meer achtergrondinformatie over de doelstellingen en de werkwijze van Stichting Lezen.
Bijzonder is ook de grootschalige samenwerking van Stichting Lezen met de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB), de Koninklijke Bibliotheek (KB), de Vereniging Openbare Bibliotheken en Stichting Lezen & Schrijven: de Leescoalitie.

Wie meer over de achtergronden van lezen, leesbevordering en leeseducatie wil weten zou eens moeten speuren op de boeiende site van Stichting Lezen. Stichting Lezen gaat in op allerlei vragen en onderzoeken op het gebied van lezen. Bijvoorbeeld:
Waarom doet lezen ertoe?
Wat zijn de succesfactoren bij leesbevordering?
Voorbeelden van leesbevordering in de praktijk
Waarom is de rol van vaders zo belangrijk op taalgebied?
Waarom presteren jongens op leesgebied in Nederland zoveel slechter dan meisjes? 
Verder geeft Stichting Lezen een reeks interessante brochures uit met praktische tips op het gebied van lezen en/of leesonderwijs: Kwestie van Lezen. Je kunt ze doorkijken, downloaden of bestellen. Zeer de moeite waard, met moderne essentiële tips! Klik even op de afbeeldingen bij het desgewenste tijdschrift. 

De Leesmonitor van Stichting Lezen: wetenschappelijk onderzoek

Een belangrijk onderdeel van Stichting Lezen is de zogenaamde Leesmonitor. De Leesmonitor houdt zich vooral bezig met wetenschappelijk onderzoek op het gebied van lezen en vertaalt de resultaten van de onderzoeken voor andere partijen. Hier een aantal belangrijke onderwerpen:

Waarom lezen we minder boeken?: het blijkt dat de verschillen vooral sterk zitten in de verschillende leeftijdsgeneraties.
Leesplezier kinderen: Nederlandse kinderen scoren uitzonderlijk laag op het gebied van leesplezier.
Welke kinderen houden van lezen?: meisjes houden meer van lezen dan jongens; kinderen van immigranten houden meer van lezen dan autochtonen; hoog opgeleiden lezen meer dan laag opgeleiden.
Leesprestaties kinderen: Nederland slaagt erin om een vrij grote groep kinderen behoorlijk te laten presteren op leesgebied, maar daar staat tegenover dat Nederland aanmerkelijk minder 'excellente' lezers aflevert dan andere landen. Dat Nederland zakt op de rangorde van lezen ten opzichte van andere landen geeft volgens de kranten aan dat het leesonderwijs slechter wordt. Uit onderzoeken blijkt niettemin dat het leesniveau van kinderen op de basisschool de laatste vijf jaar ongeveer gelijk is gebleven, maar dat veel andere landen een sterke inhaalslag maken (Polen, Aziatische landen).
De maatschappelijke waarde van lezen: het nut van lezen is ongelooflijk belangrijk voor opleiding, carrière en algemeen geluk: dat valt te zien uit allerlei dwarsverbanden, maar directe een op een 'bewijzen' zijn nauwelijks te geven in deze complexe materie.
Leesopvoeding ouders en vrienden: het blijkt dat de houding en het lees-voorbeeld van ouders en vrienden van enorme betekenis is. Nog opvallender is dat een positief leesgedrag van met name de vader zeer stimulerend is voor kinderen.
Over het (voor)lezen van digitale kinderboeken: alle klachten over digitaal lezen ten spijt: digitaal lezen kan zéér verrijkend zijn.

De leesmonitor geeft ook een halfjaarlijks tijdschrift over wetenschappelijk onderzoek uit: Leesmonitor - Het magazine. Je kunt de inhoud doorbladeren op internet, gratis downloaden als PDF, of 'klassiek' op papier bestellen.



De Nationale Voorleeswedstrijd van Stichting Lezen

Basisscholen kunnen inschrijven voor een voorleeswedstrijd en zo bepalen wie de voorleeskampioen van hun school is. De voorleeskampioenen van groep 7 of 8 van de scholen kunnen weer onderling uitmaken wie binnen hun gemeente kampioen wordt. Zo volgt er nog een regionale ronde; een provinciale ronde en tenslotte komt daar een landelijke kampioen uit.
Hier de site van de Nationale Voorleeswedstrijd met uitleg en tips voor het houden van een voorleeswedstrijd op je school.

Kunst van Lezen

Kunst van Lezen is het leesbevorderingsprogramma van het ministerie van OCW, dat in 2008 is begonnen. De vier hoofdonderdelen van Kunst van Lezen zijn:
1.  Strategische leesbevorderingsnetwerken: de vorming van samenwerkingsverbanden tussen allerlei leesbevorderingsorganisaties.
2. BoekStart (0-4 jaar), BoekStart voor baby’s en Boekstart in de kinderopvang: een samenwerkingsproject om het voorlezen voor jonge kinderen te stimuleren.
3.  De Bibliotheek op School voor primair en voortgezet onderwijs: een samenwerkingsproject om het lezen op school te stimuleren.
4.  De Cultuurhistorische canon van Nederland: vijftig onderwerpen uit de Nederlandse geschiedenis met verwijzingen naar boeken en sites.

De onderdelen worden hieronder nader toegelicht.


1.  Strategische leesbevorderingsnetwerken (onderdeel van Kunst van Lezen)


Links: over de uitgangspunten van Kunst voor Lezen.

Rechts: een lokaal voorbeeld uit de gemeente Hoogezand-Sappemeer van een leesbevorderingsnetwerk waarin Kunst voor Lezen een stimulerende rol speelt.




2. Boekstart (onderdeel van Kunst van Lezen)


Boekstart voor ouders
In het leesbevorderingsproject Boekstart werken bibliotheek, gemeente en consultatiebureau samen. Het is de bedoeling om ouders te laten ontdekken dat het lezen van boekjes samen met hun baby erg leuk en leerzaam is. Wanneer een baby ongeveer 3 maanden oud is, ontvangen de ouders een brief van de gemeente met een uitnodiging om hun kind gratis lid te maken van de bibliotheek. Bij de brief zit ook een Babybiebbon. Met deze bon kunnen ze een gratis BoekStartpakket ophalen bij de bibliotheek. Bij het 7-maanden gesprek op het consultatiebureau wordt nogmaals aandacht gegeven aan het plezier en het belang van lezen met baby's. Ook de medewerkers van het consultatiebureau kunnen ouders een Babybiebbon uitreiken.
De nieuwste ontwikkelingen zijn dat de Kinderopvang ook steeds meer als samenwerkingspartner gaat fungeren.

Boekstart in de Kinderopvang (BoekstartPro)
Voor professionals die zich bezighouden met jonge kinderen is inmiddels een apart gedeelte op de site gereserveerd: BoekstartPro (Boekstart voor professionals). De site biedt interessante onderzoeken, nieuwsbrieven en tips om met ouders samen te werken op het gebied van voorlezen. Hier een paar voorbeelden:

Hier het magazine over Boekstart in de Kinderopvang: ervaringen uit de praktijk.
Stappenplan ouderschap en lezen
Het nieuws voor professionals.

3. de Bibliotheek op School (onderdeel van Kunst van Lezen)

Nu ook uit wetenschappelijk onderzoek naar voren komt dat voor kinderen - en voor volwassenen - het lezen van enorm belang is om maatschappelijk behoorlijk te kunnen functioneren zijn er verschillende ontwikkelingen in gang gezet.
Het openbare bibliotheekwerk is voor kinderen sterk richting het onderwijs opgeschoven. Middels een speciaal landelijk project de Bibliotheek op School (dBoS) gaan openbare bibliotheken, scholen en gemeenten een samenwerkingsverband aan met scholen om goede schoolbibliotheken op te zetten. Het doel is om kinderen 'meer leeskilometers' te laten maken en het inrichten van een goede schoolbibliotheek brengt de boeken dichter bij de kinderen. Ook huren scholen voor een aantal uren een zogenaamde leesconsulent in om te helpen met leespromotie, de begeleiding van vrijwilligers van de schoolbibliotheek en voor het afnemen van een jaarlijkse leestoets waarbij een scan gemaakt wordt van het leesgedrag per klas/groep.
Als kinderen met grote regelmaat allerlei verschillende soorten teksten lezen, neemt de taalvaardigheid sterk toe. De toename van taalvaardigheid heeft een gunstig effect op nagenoeg alle schoolvakken. Leesplezier en een beter aanbod van boeken op school zijn daarbij belangrijke sleutels tot succes. Hiernaast twee brochures met informatie en artikelen over de Bibliotheek op School.

De site van de Bibliotheek op School biedt op het gebied van lezen een zeer uitgebreid instrumentarium (de zgn. toolkits) voor het onderwijs, gemeentes en het openbaar bibliotheekwerk. De brochures kunnen van Bibliotheek op School zijn, maar ook samenwerkende instanties zoals van Cubiss, Kunst van Lezen of Stichting Lezen, www.mediawijzer.net. Hier een kleine greep uit het aanbod:

Ouders betrekken bij lezen is van enorme invloed op de vooruitgang bij het lezen van kinderen.
Waarom lezen zo belangrijk is: onderbouwd met onderzoekscijfers
Hoe maak je een leesplan (voor leesconsulenten - de vertegenwoordigers van de openbare bibliotheek die helpen met leespromotie op scholen)
Kinderen en mediawijsheid
Leermiddelengids informatievaardigheden

Voor professionals (leerkrachten en bibliotheekmedewerkers) is er inmiddels ook een apart gedeelte binnen Bibliotheek op School:  
pro.debibliotheekopschool.nl

Tip: bekijk de brochures van de toolkits goed. Vooral de brochures in de toolkit bij  'LEZEN'  zijn meestal voor een breed publiek gemaakt, praktisch en informatief, en dikwijls geschikt voor ouders/nieuwsbrieven. Hier een paar voorbeelden uit de toolkit van de Bibliotheek op School:

4. Cultuurhistorische Canon (onderdeel van Kunst van Lezen)



Met de website www.entoen.nu heeft de Stichting Entoen.nu vijftig vensters over de belangrijkste thema's van de vaderlandse geschiedenis gemaakt: de Cultuurhistorische canon.

De site is bedoeld voor het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Behalve veel informatie in woord en beeld wordt er ook literatuur rondom de thema's aangeboden.
Zeer goede site met erg veel goed geordend beeldmateriaal; aansluitende literatuurlijsten voor kinderen; het onderdeel regiocanons.nl trekt de cultuurhistorische lijn door per regio in Nederland. Hier een voorbeeld van de Zeeuwse regio.

Heel aardig zijn ook de zogenaamde 'vensterplaten': een soort digitale schoolplaten zoals die vroeger in de klaslokalen hingen. Maar... op de digitale platen kun je op verschillende stukken klikken zodat je meteen informatie krijgt over onderdelen van de afbeelding.

Openbare Bibliotheken

Het is wel een wrang gegeven dat, terwijl nu blijkt hoe essentieel lezen in een moderne maatschappij is, tegelijkertijd veel bibliotheekvestigingen gesloten worden als gevolg van kortingen op de subsidiegelden. De sluiting van bibliotheken wordt voor een deel opgevangen door de leessituatie op de scholen te verbeteren en door digitale ontwikkeling van sites voor ouders, leerkrachten en kinderen om het lezen te stimuleren. Niette
min: vooral op het platteland is het aanbod van fysieke bibliotheekvoorzieningen dramatisch gekelderd; bovendien worden kleine scholen daar dikwijls opgeheven. Het maken van leeskilometers krijgt in kleine gemeenten wel een heel dubbelzinnige betekenis.

Voor het beleid naar de toekomst van de openbare bibliotheken en welke strategie gevoerd gaat worden staan hier een aantal interessante rapporten.

Het antwoord van de overheid zit 'm vooral in extra gelden voor digitalisering van het bibliotheekwezen waarbij grootscheepse samenwerkingsverbanden met andere leesorganisaties onder forse bezuinigingsdruk met elkaar de hogedrukpan Koninlijke Bibliotheek ingaan. Daarmee is de Koninklijke Bibliotheek gebombardeerd tot de Nationale Bibliotheek van Nederland.
De digitale omwentelingen in de maatschappij, en ook in bibliotheken gaan behoorlijk snel. Hier een lijst van vernieuwingen op het gebied van producten en diensten waar de bibliotheken samen met andere partners aan werken. Hier een aantal onderwerpen die speciaal op het gebied van bibliotheekwerk van belang zijn.

Sinds enige tijd is er ook een nationale site voor jeugdbibliotheken: www.jeugdbieb.nl. De site richt zich vooral op kinderen van 8-12 jaar en geeft info over geschikte websites, apps, filmpjes, tips voor werkstukken em spreekbeurten.

Jeugdbibliotheek.nl (9-12 jaar)


Een nationale website voor kinderen door samenwerking van de Koninklijke Bibliotheek met de openbare bibliotheken. De inhoud en de verwijzingen zijn gescreend op geschiktheid voor kinderen. De nadruk van de informatie ligt vooral op jeugdboeken, maar over allerlei informatieve onderwerpen zijn ook thema's met video's en doorverwijzingen beschikbaar.
Er staan ook verwijzingen op hoe je digitale boeken kunt lenen (lezen of luisteren), maar daar heb je dan wel een geldig abonnement van de openbare bibliotheek voor nodig.

De Koninklijke Bibliotheek (KB): de Nationale Bibliotheek van Nederland

De Koninklijke Bibliotheek (KB), gevestigd in Den Haag, wil DE Nationale Bibliotheek van Nederland worden. Dat betekent vooral veel digitale samenwerking met allerlei partners. De KB heeft zeer grote databanken met een archieffunctie over lectuur, literatuur en cultuurgeschiedenis: bijvoorbeeld Het geheugen van Nederland en Delpher. Daarnaast werkt de KB samen met zeer uiteenlopende instellingen op het gebied van leespromotie en wetenschappelijk onderzoek naar lezen.

Het Geheugen van Nederland is de grootste erfgoedbeeldbank van Nederland. Het is een enorme digitale schatkamer van het verleden van Nederland met hier illustraties, foto's, teksten, films en audiofragmenten van meer dan 100 archieven, musea en bibliotheken.

De webdienst Delpher zoekt full text in ruim 1 miljoen Nederlandse boeken, kranten en tijdschriften en vormt daarmee een enorme bron historisch materiaal voor onderzoekers.


Digitale toepassingen van Bibliotheek.nl en anderen

De druk om boeken en apps ook digitaal beschikbaar te stellen is uitgemond in een aparte website: Stichting Bibliotheek.nl. Hier vind je als lid van de bibliotheek op nationaal niveau bibliotheekapps, streaming lezen, E-books lenen en nog meer digitale zaken.

Niet alle boeken zijn digitaal te leen. De technische mogelijkheden zijn er wel, maar het is qua leenrechten en leenvergoeding een ingewikkelde zaak. Los daarvan kijken ook veel uitgeverijen met argusogen naar de digitale ontwikkelingen. Nu al blijkt bijvoorbeeld dat heel veel E-books zonder enige vergoeding voor E-readers 'gekraakt' en gratis beschikbaar zijn. Dat kan dan voor de lezer makkelijk zijn, maar auteurs en uitgeverijen missen zo de inkomsten voor hun werk.

Om boeken op www.onlinebibliotheek.nl digitaal te lenen maak je een account aan met je plaatselijke bibliotheekpasje en je kunt aan de slag. Een aantal opvallende mogelijkheden voor kinderen bij www.onlinebibliotheek.nl:

E-books voor jeugd lenen. maak eerst een webaccount. Klik hier voor uitleg.
Luisterbieb-app. Je kunt de gratis app downloaden en dan een keur aan luisterboeken of hoorcolleges downloaden. Als je de titels naar keuze gedownload hebt, kun je ze offline beluisteren.
Zomerlezen met de VakantieBieb app (vanaf 1 juni). Download de gratis app. Registreer jezelf. Bibliotheekleden en niet-bibliotheekleden kunnen een aantal populaire E-books downloaden op de tablet of smartphone (niet op de E-reader!). Je kunt deze boeken dan een aantal weken offline lezen. Het is verstandig om thuis via je wifi alvast de boeken te downloaden voordat je op vakantie gaat.


Links: visuele uitleg over de VakantieBieb-app.
Rechts: promotiefilmpje voor de LuisterBieb-app.

Zowel de VakantiebBieb-app als de LuisterBieb-app kun je zonder bibliotheekabonnement downloaden en gebruiken. De VakantieBieb-app werkt alleen van juni t/m augustus.

Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB)

De doelstelling van de CPNB is het bevorderen van het lezen van boeken en het bevorderen van het boekenbezit in het Nederlandse taalgebied (ook vertaalde boeken). De Stichting is oorspronkelijk opgericht door boekverkopers en uitgevers. In 2001 zijn de openbare bibliotheken toegetreden tot de CPNB.

De CPNB beschermt en stimuleert boeken als cultuurdragers en stimuleert de verkoop van boeken op de open en vrije markt met vraag en aanbod... en concurrentie. De promotiecampagnes zijn gericht op leesbevordering en willen het publiek tegelijkertijd prikkelen om zelf boeken te kopen. Hier een lijst van alle campagnes.

Promotiecampagnes van het CPNB voor kinderen
Het CPNB ontwikkelt, verkoopt en distribueert publiciteitsmateriaal op het gebied van lezen. Daarnaast levert de stichting veel nieuwsberichten rondom grote campagnes; de bekroningen van auteurs; verandert leesgedrag; wekelijks lijsten van de meest verkochte boeken. De CPNB is een spin in een groot web van boekpromotie. De Stichting werkt samen met nagenoeg alle grote organisaties die zich met lezen bezig houden.
Een aantal bekende activiteiten van de CPNB, hier beperkt tot activiteiten voor kinderen:
De Kinderjury, met een eigen website
De Jonge Jury, met een eigen website
De Kinderboekenweek met steeds een eigen thema en een eigen website.
De Nationale Voorleesdagen, ook met een eigen website
Kinderboekenprijzen (zie ook het tabblad Winnende kinderboeken)
De best verkochte kinderboeken van de afgelopen tijd.


De VoorleesExpress


De VoorleesExpress werkt met vrijwillige voorlezers in gezinnen met een taalarme thuisomgeving. De vrijwilliger komt twintig weken lang voorlezen in het gezin met kinderen van 2 tot en met 6 jaar. De school meldt, in samenspraak met de ouders, gezinnen aan bij de Voorleesexpress. Het is de bedoeling dat kinderen en hun ouders een positieve houding krijgen ten opzichte van voorlezen.
Hier meer informatie over dit sympathieke initiatief.

De VoorleesExpress heeft een serie korte video-instructies gepubliceerd met als serietitel: Hoe word je een supervoorlezer? Over het algemeen volgen de voorlezers de aanpak van 'interactief voorlezen' waarbij het van belang is dat kinderen niet alleen luisteren maar ook zelf taal produceren om bij het voorlezen meer taalwinst te boeken. De videoserie geeft tips over het voorlezen in een aangemeld gezin. Het geef
t ook een goed beeld over de werkwijze van de VoorleesExpress. Hieronder twee voorbeelden uit de serie.

Links: Je gaat als voorleesvrijwilliger voor het eerst naar een gastgezin. Hoe bereid je je voor?

Rechts: Bekijk het voorleesboek van tevoren en bedenk hoe je het gaat voorlezen.






Voorleeshulp Fione en de Kleine Kip

Barbara Schoutens heeft, na jaren te hebben voorgelezen voor de Voorleesexpress, een eigen concept ontwikkeld om ouders van jonge kinderen te helpen om beter voor te lezen. Ze combineert in haar voorleesboekje het verhaal van de Kleine Kip met een speciale app. Op elke bladzijde geeft voorleeshulp Fione educatieve tips om interactief te leren voorlezen. Gunstig voor de woordenschat en voor het oefenen van de uitspraak en verhaalbegrip. Meer informatie bij www.voorleesboetiek.nl.



Terug naar de inhoud