Voorlezen

Voorlezen: waar komt het vandaan en waar gaat het naar toe?

Voorlezen is nauw verwant aan vertellen. Oorspronkelijk vond men een aantal mondeling vertelde verhalen zo belangrijk om te onthouden dat ze werden opgeschreven. In feite een kwestie van conserveren zoals je dat bij ook voedingsmiddelen doet. Daarbij ontstaat het probleem dat bij het conserveringsproces een aantal verse kenmerken verloren gaan. Bij het opschrijven van vertellingen verlies je de gevoelsmatige inkleuring van de verteller: met welke intonatie, tempo, hard/zacht contrasten heeft de verteller gewerkt? En dan heb ik het nog niet over de visuele aspecten zoals beweging en dans (vooral bij Afrikaanse en Caribische verhalen een normaal onderdeel van de vertelling).
Een zeer goede voorlezer kan 'tussen de regels door' een aantal gevoelens en intonaties terug oproepen, maar dat is een hele kunst. Na verloop van tijd heeft men ontdekt dat naast het verlies van interpretaties ook winstpunten naar boven kunnen komen bij het op schrift zetten van verhalen. De verhalen kunnen langer, uitgebreider en met veel extra woorden qua beschrijving neergezet worden. Dat is een heel aparte cultuuruiting met een grote taalrijkdom geworden: literatuur.
Voor kinderen is er nog een geweldige toevoeging gekomen: eerst waren toegevoegde afbeeldingen enkel bedoeld om de tekst te ondersteunen, maar in de huidige kinderboeken hebben illustraties zich tot een fantastische kunstvorm ontwikkeld.

In de 21e eeuw zullen we naar mijn mening een sterke teruggang van de literatuur zien. Immers: de verliespunten van de geconserveerde vertellingen kunnen met video weer grotendeels gerepareerd worden. Wij gaan heel veel video zien. Het woord gaat grotendeels inleveren ten behoeve van het beeld. Ik verwacht wel sterke ontwikkelingen met crossovers van woord en beeld: denk dan aan teksten met bewegende illustraties; visuele poorten naar andere hoofdstukken; interviews met de schrijver toegevoegd; visuele toevoegingen van de omgeving waar het verhaal zich afspeelt. Kortom: hier zal een nieuwe kunstvorm ontstaan waar je een term als 'kijklezen' aan zou kunnen hangen.

Het belang van voorlezen

Maar nu weer even terug naar de hedendaagse praktijk van het voorlezen. Uit allerlei onderzoeken blijkt dat voorlezen van enorm belang is voor kinderen. De eerste zes jaar hebben de meeste kinderen namelijk een zeer groot taalpotentieel. Waarschijnlijk is dat de meest geschikte leeftijdsfase van een mens om taal te leren. Het is dan van belang om veel taal te horen, en voorlezen biedt een uitgelezen mogelijkheid om een grote variatie aan taalaanbod te presenteren. Een pover aanbod in deze leeftijdsfase is een gemiste kans. In een andere leeftijdsfase kost het veel meer inspanning om taal te leren.

Links: Dit meisje van 7 maanden is al heel vroeg voorgelezen. Ze imiteert al klanken en intonatie die tijdens het voorlezen tevoorschijn komen.

Rechts: Dit kind van 1,5 jaar is veel voorgelezen en kan zelf ook al goed overweg met het prentenboek Kom uit die kraan! van Tjibbe Veldkamp.

Voorleestips

Voorleestips zijn er talloos te vinden op het internet. Ik ga daar nog eens gezellig aan mee doen. Mijn tips komen niet uit de universiteit, maar wel uit de praktijk. Doe er uw voordeel mee!

Plezier is de motor
Hebben jullie je samen geamuseerd bij het voorlezen? Dat is het allerbelangrijkst: de rest is toegevoegde waarde.

Kinderen zijn snel afgeleid: let op de (kijk)concurrentie om je heen
Kinderen zijn kijk-mensen, nog veel meer dan volwassenen. Zwart-wit gesteld: een volwassene wil een boek lezen, maar een jong kind wil een boek bekijken.
Kijk om je heen of het kind tijdens het voorlezen niet afgeleid wordt door wat er in de directe omgeving te zien is. Voor jonge kinderen is de hele wereld interessant om te zien, maar vooral alles wat beweegt trekt veel aandacht. Kijkt het kind naar een raam? Staat de televisie of de computer aan? Zoek dus een rustige omgeving met een rustige achtergrond.

Wanneer ga je voorlezen?
Probeer zoveel mogelijk een vast tijdstip te nemen voor het lezen. Als je een spannend boekje hebt, kun je beter ’s middags of ’s ochtends voorlezen. ’s Avonds voor het naar bed gaan kun je beter een makkelijker, veilig boekje voorlezen. Dat kan ook een boekje zijn dat het kind al goed kent, want jonge kinderen vinden het fantastisch om bekende boekjes opnieuw te horen.

Mond open – schuif het verhaal naar binnen!
De plaatjes van een boek zijn heel belangrijk voor kinderen. Bekijk als ouder de plaatjes ook heel goed, want kinderen raden aan de hand van het plaatje hoe het verhaal zal lopen. Soms staan er heel andere dingen op het plaatje dan in de tekst, en je kind gaat dan vragen stellen die nergens op lijken te slaan.
Je kunt de plaatjes heel goed gebruiken om kinderen vooraf nieuwsgierig naar het verhaal te laten worden, of je maakt een dierengeluid. Als de kinderen verbaasd zijn, valt de mond open. Dan schuif je het verhaal naar binnen! Ga daarna voorlezen. Plaatjes zijn voor kinderen erg belangrijk om woorden te begrijpen en te onthouden. Gebruik je wijsvinger om dingen aan te wijzen waarover je voorleest.

Wat vinden kinderen moeilijk in een verhaal?
Een verhaal en plaatjes worden pas leuk als kinderen nieuwsgierig zijn, en nog leuker als ze het verhaal begrijpen. Zijn er moeilijke woorden in het verhaal waarvan het kind de betekenis niet kent? Daar kun je soms vooraf over praten, of tijdens het verhaaltje.
De moeilijkst te begrijpen woorden zijn woorden die je niet kunt 'filmen'. Een 'olifant' kun je filmen, maar het woord 'als' kun je niet filmen.
Er zijn ook woorden met meer dan één betekenis, die kunnen ook lastig zijn, ook al lijken ze makkelijk: bank, sla, kom.

Hoe lees je voor met meer kinderen tegelijkertijd?
In veel gezinnen zijn er oudere of jongere broertjes en zusjes die mee willen doen. De oudere kinderen reageren zo vlug dat het jongere kind nauwelijks aan bod komt. Het jongste kind snapt misschien weinig van het verhaal en wil steeds doorbladeren om de plaatjes te zien. Als je met meerdere kinderen voorleest kun je vooraf afspraken maken.
Wie mag de bladzijde lezen? Wie mag deze bladzijde over het plaatje vertellen?
Voor hele kleintjes kun je regelmatig tussendoor een dier of een auto aanwijzen en zelf het geluid laten horen. Zo'n kind begrijpt het verhaaltje nog niet, maar beleeft op zijn niveau veel plezier aan het verhaal. Bij heel jonge kinderen heb je echt prentjes bij de tekst nodig, anders wordt het heel lastig om voor te lezen. Het is verstandig om voor de jongste kinderen ook eens voor te lezen op een tijdstip dat het oudere kind niet thuis is. Zo krijgt de jongste in alle rust ook eens de kans om een boekje goed te bekijken.

Lees het verhaal letterlijk voor
Het taalvermogen om iets te begrijpen is veel groter dan wat kinderen zelf kunnen produceren. Ga niet steeds met eigen woorden het verhaal vervangen: zo leren kinderen veel te weinig. Wat wel slim is: leg moeilijke woorden even uit of geef extra uitleg bij datgene wat je letterlijk hebt voorgelezen.

Voorlezen voor felle kinderen
Sommige jongens houden minder van verhaaltjes. Er is tegenwoordig een grote rijkdom aan boeken voor jonge kinderen met informatie over hoe de wereld in elkaar zit. Bingo! Als kinderen zo fel zijn op de plaatjes dat ze je nauwelijks de tijd gunnen om voor te lezen, dan blader je gewoon even het boek door zonder voor te lezen. Daarna komt bij de kinderen niet meer het stoom uit hun oren van nieuwsgierigheid en krijg je alsnog de gelegenheid om normaal voor te lezen.

Praten naar aanleiding van het verhaal
Het is heel nuttig om tijdens het voorlezen 'gaatjes' te laten vallen. Het kind komt dan dikwijls met een vraag of een voorspelling hoe het verhaal verder zal gaan. Zo weet jij als voorlezer al een beetje of het kind de tekst kan volgen. Vooral teksten die rijmen (bijvoorbeeld veel Dick Bruna of Marianne Busser-boekjes) zijn ideaal om het kind te laten voorspellen hoe het verhaal verder gaat.
Als het kind naar aanleiding van het verhaal een opmerking maakt die je niet snapt, kijk dan eerst goed naar het plaatje bij de tekst. Wat ziet het kind wat jij niet zag? Snapt het kind sommige woorden niet?
Volwassenen zijn matige kijkers: ze kijken met een filter in hun hoofd. Kinderen zijn matige luisteraars: zij luisteren met een filter in hun hoofd (zij besteden 80% aan het kijken).

Wat zijn moeilijke woorden voor jonge kinderen?
De moeilijke woorden zijn woorden die je niet kunt filmen. Het woord 'tijgerpython' is makkelijk, want je kunt de afbeelding van de slang laten zien. Het woordje 'dus' is klein en gewoon... maar dat is wel een moeilijk woord, want je kunt het niet laten zien. Zo'n woord moet je in zinsverband uitleggen of vergelijken met een ander woord.

Vragen en opmerkingen

Ik spreek zelf een andere taal dan mijn partner. Moet ik steeds Nederlands spreken tegen mijn kind?
Tweetaligheid kan een grote rijkdom betekenen voor uw kind. Veel jonge kinderen kunnen met betrekkelijk weinig moeite twee of zelfs drie talen gelijkertijd leren, maar de moedertaal is het belangrijkst. Kies als ouder de taal waarbij u zich het prettigst voelt! Dat kan voor uw partner een andere taal zijn. We leven in een internationale wereld: laat niet zomaar een taal vallen omdat uw kind in Nederland woont. Bekijk deze video eens: een fijne opsteker. Dat is weer eens wat anders dan de probleemhoek waarin tweetaligheid nogal eens wordt weggezet.
Hier een site over meertaligheid die u wat meer achtergrond kan bieden.

Moet ik met eigen woorden vertellen of voorlezen?
Als je als ouder denkt dat de tekst nogal moeilijk is, kun je heel goed het verhaal met je eigen woorden extra uitleggen. Maar probeer toch daarnaast de letterlijke tekst zoveel mogelijk voor te lezen. En de derde keer helemaal precies de tekst... Zo leren kinderen een heleboel woorden bij.

Waarom zoveel dierenverhalen? Wat is het nut van al die aangeklede dieren?
Fantasieverhalen zijn nuttig omdat kinderen in een heel andere wereld leren denken. Daar wordt hun voorstellingsvermogen 'lenig' van: het is joggen met je verstand. Zo moeten kinderen al honderden jaren lachen om verklede dieren. Ze zijn meteen nieuwsgierig en geboeid: dat is ideaal om een verhaal te vertellen. Als je dan nog regelmatig een dierengeluid laat horen tijdens het voorlezen, is plezier verzekerd.
Dieren opvoeren als verklede mensen en verkeerde dingen laten doen biedt de mogelijkheid om op een nette manier op afstand naar menselijk gedrag te kijken... en dat bespreekbaar te maken! Dat gebeurde al in de fabels van duizenden jaren geleden en wie heden ten dage poppenkast speelt weet ook van de hoed en de rand op dit gebied.

Hoe verbeter je kinderen als ze dingen verkeerd zeggen?
Het is de kunst om kinderen op een tactische manier te verbeteren, want kinderen die geen fouten meer durven te maken worden stil of gaan iets anders doen.
Zeg daarom na wat kinderen hebben gezegd, maar dan op een verbeterde manier. Voorbeeld:

Kind: "Hij doet lopen".
Voorlezer: "Ja, de hond loopt".

Rechts hiernaast: het sprookje van De Gelaarsde Kat.
Hier zie je het moment dat de aangeklede kat om hulp roept voor zijn naakte meester die is gaan zwemmen. De kleren van de meester, de markies van Carabas, zijn gestolen, maar de listige kat weet dat de koets van de koning eraan komt. Zo brengt hij zijn meester in contact met de koning en zijn lieftallige dochter. Heerlijk sprookje.
De illustratie is van de befaamde Gustave Doré (1832-1883).

DE MIJNE ...

... zit niet stil
Lees je een boek met veel plaatjes voor? Een kind dat moeilijk stilzit is veel eerder geboeid door mooie plaatjes dan door mooie woorden. Hoe zit het met de kijk-concurrentie binnen zijn blikveld? Staan de computer en de televisie uit? Kijkt het kind naar een raam?

... wil altijd hetzelfde verhaal
Dat hoort nou eenmaal bij jonge kinderen. Uw kind is niet dom, uw kind wil dat verhaal van A tot Z in zijn hoofd opslaan en bewaren, net als fijn speelgoed. U bent als voorlezer degene die hem kan laten controleren of hij alles nog weet. De herhaling is erg goed voor zijn zelfvertrouwen en voor het leren van taal.
's Avonds voor het naar bed gaan kiezen bijna alle kinderen een al bekend verhaaltje. Als je andere verhalen wilt voorlezen moet je eerst overdag nieuwe verhaaltjes voorlezen, dan heb je kans dat het kind 's avonds zijn keuze varieert.

... vindt boeken niet leuk
De eerste vraag: zijn de plaatjes van het boek leuk? Dat is erg belangrijk voor een kind. Jonge kinderen bouwen hun begrip van een verhaal op naar aanleiding wat ze zien, en in geringere mate naar aanleiding wat ze horen.
Sommige kinderen houden niet zo van fantasieverhalen, maar deze kinderen (dikwijls jongens) zijn vaak wel erg geïnteresseerd in boeken over krokodillen, auto's e.d. Probeer daarom ook eens eenvoudige informatieve boeken uit.
Als een kind een fanatieke hobby heeft, zal hij veel moeite doen om een boek te begrijpen dat over zijn hobby gaat. Je kunt dan zelfs een boek nemen dat eigenlijk te moeilijk voor zijn leeftijd is.

De Voorleeshoek: The reading corner (alleen met lidmaatschap van de openbare bibliotheek)

Op de site van The reading corner worden veel (prenten)boeken voorgelezen: in het Nederlands, in het Engels, Spaans, Marokkaans, Turks, Pools en in het Syrisch. Je hebt wel een lidmaatschap van de bibliotheek nodig (lidmaatschap is voor kinderen gratis!) om de presentaties te bekijken.

De Digitale Voorleestas (alleen met lidmaatschap van de openbare bibliotheek)

Keuze uit een aantal mooi geanimeerde prentenboeken. Bij ieder boek zitten verwerkingstips/spelletjes, en dat is eigenlijk de extra toevoeging van de Digitale Voorleestas.

Interactief voorlezen

De laatste jaren zijn er talloze organisaties (bibliotheken, kinderdagverblijven, basisscholen) aan de slag gegaan met het zogenaamde 'interactief voorlezen'. Interactief voorlezen is ontwikkeld door Sardes, een onderzoeks/adviesbureau dat bezig zich houdt met educatie.
Er zijn verschillende wetenschappelijke onderzoeken die aangaven dat het leren van taal vooral verbetert als je zelf ook taal moet produceren. Bij het passieve voorlezen zouden kinderen minder taal leren dan bij situaties waarbij er vragen aan het kind gesteld worden zodat het kind zelf ook moet spreken. Bij interactief voorlezen worden vooral prentenboeken gebruikt om kinderen naar aanleiding van het verhaal aan het praten te krijgen. Daarvoor is een soort stappenplan gemaakt met tips om volgens een vaste methode voor te lezen: het interactief voorlezen. Zowel de voorlezer als de luisteraar zijn mondeling actief bezig en op elkaar aan het reageren (interactief). Hier een voorbeeldfilmpje van interactief voorlezen in groep 3 van de basisschool.

De voordelen van methodisch werken zijn duidelijk:
. Het geeft handvatten aan degene die voorleest en handvatten aan degene die de methode introduceert bij anderen
. Het geeft het geloof dat er rationeel - en dus verantwoord - met lezen wordt omgesprongen
. Het geeft de mogelijkheid om subsidies los te krijgen voor scholing

Naar mijn eigen ervaring heeft interactief voorlezen duidelijke voor- en nadelen.

De voordelen:
. Inderdaad, dikwijls lok je meer taal uit met de kinderen.
. Het is zeer boeiend om te horen hoe een kind het verhaal beleeft. Nog al eens heel anders dan de beleving van de voorlezer, maar dikwijls met een eigen logica. Beide partijen leren als het gesprek op gang komt.
Hier een pleidooi voor interactief voorlezen voor ouders met tips.

Pietje keesje

De nadelen:
. Je kunt de techniek alleen kwalitatief toepassen met één of enkele kinderen.
. De techniek is met meerdere kinderen tegelijk heel moeilijk goed te doseren.
. Je onderbreekt als voorlezer steeds de flow en daarmee de magie en het ritme van het verhaal. Daar kunnen kinderen boos of ongeïnteresseerd door worden.
. Het verhaal/het boek is gereduceerd tot een onderwijsmiddel om taal te verbeteren.
Hier forse kritiek op de methode van het interactief voorlezen.

Toch blijf ik van mening dat in een kleine voorleessituatie interactief voorlezen behoorlijk verrijkend kan zijn. Daarom is de methode ook zeer geschikt voor vrijwilligers die in taalarme gezinnen gaan voorlezen: de Voorleesexpress. Meer informatie met videovoorbeelden vindt u ook op mijn site bij "Leesorganisaties en leesonderzoek". Scroll daar even naar beneden tot bij de Voorleesexpress.

Video rechts: Vrijwilliger Jorinde van De Voorleesexpress aan de slag. Ze gebruikt interactief voorlezen.

Kinderen laten voorlezen

Wie uit een groot gezin komt vindt het normaal dat oudere kinderen voor jonge kinderen voorlezen. Ook in het onderwijs gebeurt dat regelmatig (tutorlezen). Het kan voor beide partijen (de voorlezer en de luisteraar) een fijne activiteit zijn. Ook zie ik bij veel gezinnen van emigranten dat het oudste meisje voorleest aan andere kinderen in het gezin.
Voorlezen voor broertjes en zusjes heeft een vrij lage drempel, maar wie in de klas voorleest moet al een grotere drempel overwinnen. Het voorlezen aan een groep is sowieso psychologisch heel anders, en het zet druk bij de kinderen die moeten voorlezen.

Voorleeswedstrijd
Basisscholen kunnen inschrijven voor een voorleeswedstrijd en zo bepalen wie de voorleeskampioen van hun school is. De voorleeskampioenen van groep 7 of 8 van de scholen kunnen weer onderling uitmaken wie binnen hun gemeente kampioen wordt. Zo volgt er nog een regionale ronde; een provinciale ronde en tenslotte komt daar een landelijke kampioen uit.
Hier de site van de Nationale Voorleeswedstrijd met uitleg en tips voor het houden van een voorleeswedstrijd op je school. Meer informatie vind je op mijn site bij de tab Leesorganisaties en nieuwe ontwikkelingen.

Links: verslag op het Jeugdjournaal van de landelijke voorleesfinale.

Theaterlezen en Toneellezen
Een mooie en gezellige vorm van samen hardop lezen is het zogenaamde theaterlezen, ook wel toneellezen genoemd. Hierbij krijgen kinderen rollen toebedeeld van hoofdpersonen uit het boek. Ieder kind probeert zijn of haar hoofdpersoon zo goed mogelijk neer te zetten. Samen vormt dat een soort theater-voorleesstuk.
Natuurlijk zijn vooral boeken met veel dialogen geschikt. Hier enkele geschikte series:

De serie Theaterlezen van uitgeverij De Inktvis. Klik hier voor de serie.
Uitgeverij Zwijsen heeft een speciale serie op de markt gebracht waarbij je heel duidelijk je rol kunt zien: Toneellezen. Iedere hoofdpersoon in het boek heeft een tekst met een eigen kleur.

Links: Tips en voorlichtlng van Elseline Knuttel , oprichter van Uitgeverij De Inktvis, over theaterlezen.

Rechts: een paar aardige tips voor het samenlezen.

Samen lezen

Kleuters die al willen oefenen met kezen, samen met papa of mama, kunnen aan de slag met de serie Kleuters samenleesboeken. Voor iets oudere kinderen is de serie Samenlezers ook aardig (voor groep 3 t/m 6) om samen een boek te lezen.

Inmiddels heeft uitgeveriij Zwijsen een platform opgericht voor vanalles over lezen: Land van Lezen. Op de site vind je ook lesbrieven, werkbladen, kleurplaten en digibordlessen.

Daarnaast verschijnen meerdere series met de termen 'Samenleesboeken', Samen lezen, Samenlezen: steeds ongeveer dezelfde benamingen voor verschillende series. De aanpak is steeds wat anders, soms met niveauverschil zodat de een een iets moeilijkere tekst leest dan de ander, maar de basis blijft met z'n tweeën samen het boek of de tekst hardop lezen.

Links: de serieTheaterlezen met als voorbeeld Kikkers, kikkers en nog meer kikkers van Elle van Lieshout en Erik van Os.

Rechts: de serie Toneellezen met als voorbeeld Wedstrijd op wielen! van Berdie Bartels.

Links: de serie Kleuters samenleesboek met als voorbeeld Het boek van Aap van Maria van Eeden en Hugo van Look.

Rechts: de serie Samen lezen, ook wel Samenleesboeken genoemd, met als voorbeeld Veel te vol van Rian Visser.

Naast voorbeelden van kinderen die met honden lezen is er nog iets belangrijks te melden. De kinderen leggen namelijk ook uit waarom dat voorlezen aan een hond zoveel beter voelt ten opzichte van voorlezen aan volwassenen. Een spiegelmoment...

Therapeutisch voorlezen met dieren

In de VS zijn er allerlei experimenten gedaan waarbij kinderen voorlezen aan dieren. Dat klinkt bizar, maar het verandert het voorlezen voor kinderen met weinig zelfvertrouwen totaal. Het voorlezen krijgt de sfeer van vertrouwen en liefde, en dat kan op een therapeutische manier heel goed uitpakken. Vooral honden (Therapydogs) schijnen geschikt te zijn: Tail-waiggin' Tutors (Kwispelende begeleiders).

Voor de liefhebber nog een speciale Nederlandse site: www.voorleeshond.nl

Luisterboeken algemeen

Wie moeite met lezen heeft, of gewoon plezier in het luisteren naar verhalen heeft, zal geholpen zijn met luisterboeken op het internet. Maarten Sprenger heeft een mooie Symbaloo-verzamelpagina gemaakt voor luisterboeken, zowel voor kinderen als volwassen, en luisterboeken in enkele andere talen: Symbaloo Luisterboeken.

LuisterBieb-app van Onlinebibliotheek.nl

Een fijne en gevarieerde app met veel luisterboeken vind je bij www.onlinebibliotheek.nl. De app is gratis te downloaden bij de App-store (IOS) of de Google Play (Android)store.

Als je een luisterboek hebt gedownlaod kun je daarna offline luisteren. Er zijn luisterboeken beschikbaar voor leden en niet-leden van de openbare bibliotheek.

De grootste keuze heb je als je een geldig lidmaatschap van de openbare bibliotheek (bibliotheekpasje) kunt raadplegen. Je kunt dan door in te loggen een grote keuze aan kinderboeken, lijstboeken en boeken voor volwassenen vinden. De luisterboeken zijn 3 weken lang te gebruiken.

Niet-leden hoeven niet in te loggen maar hebben een kleinere keuze aan titels (het grijze en witte label bij de boekenkeuze).

Voorleesanimaties van Kindertube.nl

Kindertube.nl biedt een ongelooflijk grote hoeveelheid filmpjes voor jonge kinderen. De filmpjes zijn sterk wisselend van kwaliteit, maar iedereen zal wel iets van zijn gading vinden. Meer over voorgelezen prentenboeken vindt u bij Digitale prentenboeken.