Religieuze- en wijsheidsverhalen - Verhaaltaal.nl

Religieuze verhalen voor kinderen

De basisverhalen van de grote religies zijn de belangrijkste verhalen van de laatste duizenden jaren. Hun invloed kan nauwelijks overschat worden: hele culturen zijn op de uitgangspunten en de verhalen van religies opgebouwd. Ongeacht de discussies of een religie opbouwend of vernietigend is geweest: wie de achtergrond van veel culturen wil kennen moet ook bereid zijn om kennis van de verhalen te nemen.

Religies geven antwoorden op de grootste raadsels en vragen van de mensheid: waarom bestaan we? Waar gaan we naar toe? Wat is geboorte, wat is dood? Is er leven na de dood? Wat is een zinvolle invulling van je leven, en hoe verhoudt zich dat met je medemensen?

De verhalen van religies hebben het moeilijk in de 21e eeuw. De wetenschappelijke ontwikkelingen lijken in hoog tempo allerlei verhalen te ontkrachten en betere antwoorden op raadsels te geven; de hedendaagse lezer heeft in toenemende mate veel moeite om zich in het taalgebruik van eeuwen geleden te verplaatsen; de poëtische gelaagdheid is te raadselachtig voor haastige consumenten; de beeldspraak vanuit landbouw en jacht doet verouderd aan; de ondergeschikte rol van de vrouw als bezit van de man of de familie past steeds minder in het moderne denken; het wereldbeeld vanuit één godsdienst lijkt te beperkt om zonder grote conflicten met andersdenkenden samen te leven; het uitverkoren zijn van één volk ten opzichte van alle andere is een potentiële splijtzwam in gemixte samenlevingen; het samenleven van een groep gelovigen lijkt te versplinteren in de steeds individuelere beleving van de godsdienst. Daarmee krijgen veel godsdiensten de schuld van grote conflicten en schandalen. Oorspronkelijk horen de godsdiensten ethisch en etnisch grensoverschrijdend te zijn en vanuit universele verdraagzaamheid de samenhang in een maatschappij te bevorderen. Grote politieke bewegingen lijken met wisselend succes veel van de maatschappelijke rol van religies overgenomen te hebben.

Voor kinderen is de situatie lastig in een multiculturele samenleving. Ze horen heel verschillende uitgangspunten qua geloof en moraal, en de basisverhalen van de religie van hun ouders komen uit stokoude tijden en voor hen onbekende landen. De verhalen staan dikwijls in contrast met wetenschappelijke verklaringen over de wereld die ze via school en media toegereikt krijgen.

Wat zal er deze eeuw van de huidige religies overblijven? Het is de vraag in welke mate de religies zich kunnen aanpassen om in moderne tijden toch positief te inspireren. Het kan ook zijn dat uit heel andere hoek oplossingen voor een nieuwe eeuw geboden worden zoals de uitgangspunten van Satish Kumar die pleit voor een eenheid van Soil, Soul en Society. Onderstaande video: hier legt Kumar uit wat zijn bedoeling is.

De tijd zal het leren.

Bewerkingen van religieuze verhalen voor kinderen

Het versimpelen van religieuze verhalen voor kinderen is nogal eens een discutabele zaak. Veel van de poëtische of parabelachtige strekking van de verhalen verdwijnt en daarmee kan de essentie van de verhalen behoorlijk aangetast worden. In het slechtste geval houd je alleen maar een eendimensionaal onwaarschijnlijk avontuurverhaal over. Niettemin: hier volgen verschillende bewerkingen voor kinderen die de moeite waard zijn.

Over engelen, goden en helden : verhalen uit de grote wereldreligies / Janny van der Molen
Eerst wordt in het kort uitleg over het ontstaan van verschillende godsdiensten gegeven. Daarna worden enkele belangrijke verhalen uit verschillende wereldgodsdiensten naverteld. De godsdiensten: het christendom, jodendom, islam, hindoeïsme en boeddhisme. Vanaf ongeveer 9 jaar. Eervolle vermelding van de Griffeljury 2008.

Het kistje met zand : verhalen uit de wereldgodsdiensten / Erik Idema
Navertelde verhalen uit de Griekse mythologie, het hindoeïsme, boeddhisme, jodendom, christendom en islam. Vanaf ongeveer 9 jaar.
In eenvoudige hedendaagse taal naverteld.

Agastya drinkt de zee leeg en andere verhalen uit de grote wereldgodsdiensten / Erik Idema ea.
Meer dan veertig beroemde verhalen uit het hindoeïsme, boeddhisme, jodendom, christendom en islam worden op eigentijdse wijze naverteld. Met kleurenillustraties in waterverf en inkt. Vanaf ongeveer 9 jaar.
Dit boek heeft helemaal dezelfde opzet als "Het kistje met zand". Het boek bevat een kinderbewerking van een van de belangrijkste verhalen die ik ken voor een multiculturele samenleving: "Het ware geloof". In de Agastyabundel heet het verhaal "De drie ringen". Hetzelfde verhaal staat ook in de bundel Groeien als een boom / Baukje Offringa.

Bijbel voor kinderen : Oude en Nieuwe Testament / Marianne Busser
Bekende verhalen uit het Oude en Nieuwe Testament worden voor jonge kinderen eenvoudig naverteld. Vanaf ongeveer 5 jaar.

Bijbel voor kinderen / Barbara Bartos-Höppner
Bundel met ruim zeventig verhalen uit de Bijbel kort worden naverteld. Vanaf ongeveer 7 jaar.

Grote kinderbijbel / Kees de Kort
Prachtige kinderbijbel met bijna klassiek geworden verhalen voor zeer jonge kinderen met schitterende illustraties van Kees de Kort. Klasse. Deze verzameling bevat ook liedjes en een cd.

Religieus verhaal

Met een religieus verhaal bedoel ik een volksverhaal waarin de kernwaarden van een bepaalde godsdienst in een gunstig daglicht worden gesteld doordat een van de hoofdpersonen zich heel goed gedraagt, of door een godheid in zijn gedrag geholpen wordt. Gunstig wil hier zeggen: het nastreven waard, met ethische kwaliteit, met verzaking van directe lustbevrediging en geld, van hogere orde. Maar wel dit alles vanuit 'het juiste geloof'.
De religieuze volksverhalen worden in de traditie van een bepaalde godsdienst verteld. Hier heeft de verteller wel wat ruimte om zijn verhaal persoonlijk in te vullen, maar bij verhalen die direct uit de hoofdbronnen van een religie komen heb je die ruimte niet. Dat zijn namelijk geen volksverhalen maar verhalen die met goddelijke inspiratie door belangrijke wijzen of profeten worden doorgegeven aan de mensheid.

Algemeen

Veel godsdiensten hebben een directe bron voor hun verhalen zoals (achtergrondinformatie): de Bijbel, de Koran, de Tenach (de Joodse bijbel) met daarin oa.  de Thora (de vijf boeken van Mozes). Het zeer oude Hindoeïsme heeft geen duidelijk startpunt met een stichter of een soort bijbel. Hun belangrijkste teksten zijn: De Upanishads, de Bhagavad Gita, Ramayana, Mahabaratha.
Voor veel godsdiensten kan lezen of vertellen uit de directe bron zeer gevoelig liggen als dat gedaan wordt door niet-gelovigen. Bovendien is de interpretatie van de verhalen ook nogal eens gebonden aan religieuze voorschriften.

De Tenach bevat oa. 39 Bijbelboeken die ook in het Oude Testament van de Christenen staan. Op de site www.mechon-mamre.org kun je de Joodse bijbel downloaden in het Engels en Hebreeuws. De Tenach is veel ouder dan de Bijbel van de Christenen en de Koran van de Moslims.

Christendom

De Bijbelverhalen van de Christenen zijn tegenwoordig allemaal online te lezen: online-bijbel.nl. De indeling van de Bijbelboeken is duidelijk en er zit een fijne zoekfunctie op. Ook vind je uitleg over de liturgie en de catechismus. De achtergrond van de makers van de site is Protestant-Christelijk.

De Evangelische Omroep heeft ook een bijbel online: ideaal om spreuken, citaten en  andere tekstfragmenten uit de bijbel te zoeken: bijbel.eo.nl
Er is ook nog een speciale site voor de Statenbijbel met daarbij uitleg over allerlei christelijke religieuze handelingen en associaties met religieuze kunst.
Een bijzondere vorm van verhalen die voor kinderen heel geschikt zijn, zijn de parabels die Jezus vertelde. Hier een van de bekendste gelijkenissen: Het verhaal van de barmhartige Samaritaan (op dezelfde site vind je ook veel andere gelijkenissen).
Rond de Kerst is een speciaal genre Kerstverhalen ontstaan. Hier een paar aardige verhalen verzameld door Hein Pragt.

De laatste decennia zijn er sterke invloeden om meditatieve elementen weer terug te brengen in het jachtige bestaan. Meditatie (het innerlijk schouwen bij jezelf) is vooral afkomstig uit het boeddhisme, maar ook het christendom maakt daar dankbaar gebruik van zoals bij deze beeldmeditaties.

Verhalen over normen en waarden

De gouden sleutel : verhalen bij thema's uit de bijbel / Baukje Offringa
Bundel verhalen, sagen, sprookjes en legenden die ieder met een thema uit de bijbel te maken hebben. Met zwart-witte tekeningen. Bij deze verhalen ligt de nadruk op normen en waarden. Vanaf ca. 9 jaar.

Groeien als een boom : verhalen bij symbolen en thema's uit de bijbel / Baukje Offringa
Verhalen, sagen, sprookjes en legenden die ieder met een thema uit de bijbel te maken hebben. Met zwart-wittekeningen. Bij deze verhalen ligt de nadruk op normen en waarden. Vanaf circa 9 jaar.

Verhalen om nooit te vergeten : bij de feesten en gedenkdagen van het hele jaar / Baukje Offringa
Bundel verhalen rond rond christelijke en joodse feesten, met thema's onderdrukking en bevrijding, feesten van het licht, etc. Door de verschillende moeilijkheidsgraden is het boek bruikbaar met kinderen van alle leeftijden.

Laat mij het levenswater zoeken: verhalen voor Pasen,  Pinksteren, St.Jan / Ineke Verschuren

Een bundel met een veertigtal sprookjes, legenden en verhalen die passen bij het voorjaar en de zomer. De gebeurtenissen die horen bij de christelijke feesten die we in het voorjaar vieren - Pasen, Hemelvaart en Pinksteren - worden zeer uitvoerig in de bijbel beschreven. In de verhalenschat van onze cultuur zijn ze echter niet zo zonder meer te vinden. Bij de keuze van sprookjes en verhalen voor deze bundel is geprobeerd die verhalen op te nemen, waarin motieven te vinden zijn die een bepaald facet van de genoemde feesten belichten. Laat mij het levenswater zoeken is een gezinsboek met verhalen om voor te lezen, maar ook om zelf te lezen. Als hulp bij het zoeken naar geschikte verhalen om voor te lezen is in de inhoudsopgave achter elk verhaal een leeftijdsaanduiding gegeven.

De drie bruiloftsgaven: verhalen voor de herfsttijd / Ineke Verschuren

Een bundel met een veertigtal sprookjes, sagen, legenden en verhalen die die alle in de herfsttijd spelen. Er zijn legenden opgenomen over de strijd in de hemel tussen de aartsengel Michaël en Lucifer, die op de aarde geworpen werd, maar ook verhalen van dappere of slimme mensen die door moed en doorzettingsvermogen wisten te overwinnen. In sommige verhalen wordt beschreven hoe mensen, in navolging van Sint Maarten, weggaven wat zij hadden. In de hier opgenomen verhalen wordt Sint Nicolaas niet uitgebeeld als de pakjesbrenger op 5 december, maar wordt geprobeerd iets van de oorsprong weer te geven. In tal van Russische legenden vindt men hem als beschermheilige.

Een ster over de grens: verhalen voor Advent, Kerstmis en Driekoningen / Ineke Verschuren
Een bundel met zestig verhalen voor de kersttijd: Advent, Bij de geboorte van het kind, In de kerstnacht, Kerstmis in de wereld en Van Kerstmis tot Driekoningen.

Wie is het slimst? : dierenverhalen uit Afrika / Hiawyn Oram
Tien verhalen met een moraal over Afrikaanse dieren. Vanaf ca. 5 jaar, zelf lezen vanaf ca. 9 jaar.

De fabels van Aesopus / Imme Dros
Korte verhalen  met wijze levenslessen. Wie kun je niet vertrouwen? Hoe win je een wedstrijd?
Voorlezen vanaf ongeveer 6 jaar. Zelf lezen vanaf 8 jaar.

Islam

Bij de Koran weergave is het een eer om de tekst van de Koran in het Arabisch woordelijk uit je hoofd te leren en die dan hardop uit te spreken (het zogenaamde reciteren). Hier een heel bijzondere site die daarbij helpt: HouseofQuran.com. De Koran is oorspronkelijk in het Arabisch doorgegeven en vertalingen uit het Arabisch doen volgens veel gelovigen al afbreuk aan de goddelijke boodschap.
Je kunt op de site www.arsfloreat.nl de Koran in het Nederlands downloaden (PDF).
Buiten de Koran is er een andere belangrijke bron van verhalen en overleveringen: de zogenaamde hadith, en daar is ook een site voor beschikbaar: www.haddithvandedag.nl. Het zijn overleveringen van de levenswijze van de profeet Mohammed en het navolgen van zijn handelen geeft richting hoe je je als mens opstelt in de maatschappij.

Hindoeïsme

Verhalen uit het hindoeïsme hebben dikwijls als basis de populaire Indiase Mahabharata. De Mahabharata is buitengewoon oud, zeer uitgebreid en de verhalen hebben meestal prinsen, wijzen, demonen en goden als hoofdpersonen. De thematiek gaat meestal over rijkdom en begeerte, liefde en oorlog en de noodlottige gevolgen daarvan voor de hoofdpersonen.
De belangrijkste Hindoeïstische geschriften kun je hier in PDF downloaden. Qua verhalen is het hindoeïsme ongeëvenaard en verpletterend in rijkdom. Het lijkt wel of alle thema's en plots al eens eerder in het hindoeïsme zijn bedacht.

Boeddhisme

In het boeddhisme vormen de lessen van de stichter Gautama Boeddha de kern van zijn levensbeschouwelijke leer. Er is steeds discussie of het boeddhisme wel een godsdienst genoemd moet worden: Boeddha neemt geen alom aanwezige god als uitgangspunt. In het boeddhisme staat centraal dat je probeert uit de kringloop van wedergeboortes probeert te komen om zo van het lijden verlost te worden. Zeer interessant en van grote invloed op religieuze en niet-religieuze stromingen is het zelfonderzoek door middel van meditatie. Daarmee lijkt het boeddhisme nog steeds antwoorden te kunnen geven op moderne levensvraagstukken.
De centrale teksten van het boeddhisme worden gevormd door honderden korte verzen waarin de wijsheid van de Boeddha tot uiting komen, de zogenaamde Dhammapada (Het pad van de waarheid). De verzen nodigen uit tot filosofische overwegingen.
Hier de vertaalde verzen van de Dhammapada. De opvoedkundige verhalen van eerdere incarnaties van Boeddha worden Jataka-verhalen genoemd. Ze zijn sterk verwant met fabels.

Natuurgodsdiensten

Naast de grote wereldgodsdiensten bestaat er nog een hele waaier aan natuurgodsdiensten, dikwijls animisme genoemd, ieder zijn specifieke verhalen. Bij deze godsdiensten kan de hele natuur bezield en heilig zijn: bomen, dieren, landschappen. Iedere afzonderlijke natuurgodsdienst is meestal aan een bepaald volk in een bepaalde regio gelinkt.

Volksverhalen met een godsdienstige inslag

Buiten de officiële bronnen van godsdiensten ontstaan er ook een soort volksverhalen die in de traditie van een bepaalde godsdienst verteld worden. Hier zit een verteller meteen wat ruimer in zijn jasje.
Volksverhalen met een Joodse achtergrond.
Volksverhalen met Christelijke achtergrond.
Volksverhalen met een Islamitische achtergrond.
Volksverhalen met een Hindoeïstische achtergrond.
Volksverhalen met een Boeddhistische achtergrond.

Volksverhalen uit natuurgodsdiensten

Legende

In een legende is de hoofdpersoon een heilige of komt er een heilig voorwerp in voor. Tegenwoordig is die oorspronkelijke betekenis verwaterd: verhalen die oud zijn en uit een vaag historisch verleden lijken te komen worden meteen een legende genoemd. Het heilige schemert nog bizar door in een uitdrukking als 'Maradonna was een legendarische voetballer'.
Als je van kunsthistorie houdt is het interessant om je in legendes te verdiepen. De verwijzingen naar de verhalen van heiligen zijn talloos in de kunst, maar als je ze wilt kunnen interpreteren zul je de verhalen moeten kennen. Een aardige basis om veel heiligen en hun attributen snel te leren kennen is het boek 365 Heiligendagen / Kees van Kemenade en Paul Spapens. In het kort wordt het leven van een heilige geschetst en de folklore die zich rond de heilige heeft gevormd. Op het internet vind je ook een mooie informatieve site over heiligen.
De legende van Sint Joris en de draak is waarschijnlijk het meest bekend. Mijn favoriet is het verhaal van de Heilige Christoffel. Achtergrondinformatie over Christoffel (ook wel Christophorus genoemd).

Een bijzondere vorm zijn de Marialegenden. In deze volksverhalen komt de steun van de moeder van Jezus tevoorschijn waarbij zij de de moeders van deze wereld en hun kinderen op wonderbare manier te hulp schiet. In het katholieke zuiden van het land is de Mariafiguur zeer populair. Hier enkele Marialegenden.

Afbeelding van Maria met kind uit: Meester van de Legende van de Heilige Magdalena (fl. tussen 1480 en 1537) [Public domain undefined Public domain], via Wikimedia Commons.

Als de legende veel historische feiten claimt over het 'echte' leven van een heilige, dan schuift het verhaal door naar een zogenaamde hagiografie: een biografische lofzang over iemand die heilig is geworden door zijn goede, religieuze levenswandel.

Wijsheidsverhalen 

Dit zijn dikwijls zeer korte, mooie verhalen om te vertellen om filosofische en ethische bespiegelingen op los te laten. Veel van deze verhalen komen oorspronkelijk uit het boeddhisme of uit de Japanse zen.
Enkele bekende verhalen: De steenhouwer, De oude indiaan en de wolf. Hier nog een mooie selectie.
Eigenlijk zijn deze verhalen ideaal om kinderen te laten nadenken: ze zijn kort en vragen om een open geest. Amerikanen noemen dit soort verhalen wel "Kippensoep voor de ziel".

Verzamelde wijsheidsverhalen

Roger Darlington heeft mooie Engelstalige site met een bonte mix aan wijsheidsverhalen. Klik hier voor zijn site.
Hein Pragt heeft op zijn website oa. zeer korte wijsheidsverhalen verzameld.

Zinnige verhalen: de verzameling van Leo Kaniok

Leo Kaniok heeft een prachtige verzameling verhalen voor een breed publiek op zijn  site: www.zinnigeverhalen.nl gezet. De meeste verhalen zijn vrij kort en inderdaad: ze zetten aan tot nadenken en bespiegeling. Er is een onderverdeling van verhalen voor managers, voor het (basis)onderwijs en voor coaching. Erg de moeite waard, ook als u alternatieve verhalen zoekt rondom de kersttijd.

Ook heel aardig: je kunt je via de mail opgeven om iedere maand een verhaal opgestuurd te krijgen.